مدیریت کشاورزی در خاک های شور

در ابتدای این مقاله شوری را با بیانی ساده تعریف می نماییم. تمامی خاک ها کم و بیش شور هستند، زیرا خاک از هوازدگی سنگ به وجود می آید و این سنگ مادر خود دارای مقادیری نمک است. اما منظور از شور شدن این است که خاک از حالت معمولی یا خاک همراه با شوری کم، به خاک شور یا سدیمی تبدیل شود. چنانچه شوری خاک مربوط به سنگ مادری و مواد اولیه تشکیل دهنده خاک باشد، به آن شوری اولیه یا شوری باقیمانده اطلاق می شود. اما اگر نمک هایی که قبلاً از لایه سطحی خاک شسته شده باشند، دوباره به لایه سطحی برگردند، شوری ثانویه اتفاق می افتد. در مناطق خشک و نیمه خشک، تبخیر بالا بوده و به دلیل خاصیت مویینگی، آب به همراه نمک به بخش های سطحی خاک برمی گردند. در نهایت با تبخیر آب، نمک روی سطح خاک باقی می ماند.

شوری خاک اراضی در کشاورزی ایران

با توجه به موقعیت جغرافیایی ایران نیز، بسیاری از اراضی کشاورزی در مناطق گرم و خشک واقع شده اند. با توجه به توضیحات فوق و بروز شوری ثانویه، در این مناطق مشکل شوری بزرگ­ترین معضل برای کشاورزی به شمار می رود. دمای بالا، دمای پایین، تنش خشکی و تنش شوری از مهم­ترین تنش­‌های محیطی برای گیاه می‌­باشند، که از این بین تنش شوری یکی از مهمترین این عوامل و کاهنده تولیدات کشاورزی می­‌باشد.

 

شوری آب در کشاورزی

عوامل زیادی بر شوری آب در یک منطقه تأثیرگذار هستند، از جمله: آب مورد استفاده برای آبیاری، آب زهکشی اراضی بالادست، آب های تحت الارضی، مصرف زیاد و بی رویه کودها و همچنین باران و برف. گاهاً وجود فقط یکی از این عوامل نیز برای شور شدن زمین کفایت می کند. از این جهت مدیریت کشاورزی بسیار مهم و حیاتی می باشد. در حال حاضر نیز بسیاری از منابع آبی جهان یا شور شده و یا تا حد زیادی متأثر از شوری بوده و به تبع آن، شور شدن خاک نیز بسیار گسترده شده است.

راهکار های کنترل شوری

راهکار عملی به منظور کنترل این حجم از شوری دفع نمک از خاک می باشد. این روند به دو روش زهکشی و آبشویی صورت می­‌پذیرد. به کارگیری این دو روش به صورت همزمان بسیار مؤثرتر است. به دلیل اینکه منابع آبی در فصل سرد بیشتر می باشد، کارشناسان انجام آبشویی در این فصل را توصیه می نمایند. این در حالی است که حلالیت نمک ها در شرایط جوی گرم بیشتر است. اما در عین حال در فصل سرد تبخیر سطحی که موجب بازگشت نمک از لایه ­های زیرین به سطح خاک می شود، نیز کمتر بوده و زمین غالباً خالی از گیاه است. اگر آبشویی در فصل کاشت صورت گیرد، به دلیل احتمال خفگی گیاهچه، نمی توان از ارتفاع آب زیادی برای آبشویی استفاده نمود؛ در نتیجه آبشویی کامل صورت نمی­‌گیرد. البته باید دقت شود که آبشویی با کمترین میزان آب مورد نیاز انجام شود. جوانه های نورسته بسیار بیشتر از یک گیاه چند ساله به شوری حساس می باشند، بنابراین در آبشویی قبل از کاشت مسائل مختلفی مانند فاصله آبشویی تا زمان کاشت و ارتفاع آب آبشویی نیاز به مدیریت صحیح و دقیقی دارد.

راهکار دیگر شخم زدن زمین با گاو آهن و قطع نمودن لوله های کاپیلاری است. اما این راهکار همیشه و در هر شرایطی قابل پیاده کردن نیست. استفاده از یک نوع مالچ خاکی هم می تواند تا حد زیادی از صعود شوری به سطوح بالاتر خاک جلوگیری کند. همانطور که مشخص است این راهکار نیز فقط در فصل آیش و زمانی که زمین خالی از محصول زراعی است، قابل اجرا می باشد. نگهداری بقایای کشت قبلی روی سطح خاک، جمع آوری گیاهان وجین شده و علف های هرز و قرار دادن آنها بین ردیف های کشت، کشت متراکم تر گیاهان، آبیاری در زمان مناسب در طول شبانه روز و آبیاری قطره ای در گیاهان چند ساله از دیگر روش های مدیریت خاک های شور می باشند.

جهت مشاهده و خرید انواع خاکورز با قیمت های تضمینی کلیک نمایید.

 

 

آبیاری سنتی در مقایسه با آبیاری تحت فشار بازده و راندمان بسیار کمتری دارد، اما به طور قابل ملاحظه ای در شستشوی نمک­ ها تأثیرگذار است. زیرا با توجه به حجم زیاد آب مورد استفاده، نمک در لایه های مختلف زمین جا به جا شده و از دسترس گیاه خارج می شود.

 

 

راهکار دیگری که می تواند به بازده هرچه بهتر آبشویی کمک نماید، استفاده از شن در لایه سطحی خاک های سنگین است. در خاک های سنگین خلل و فرج بسیار کم می باشد و در صورت اعمال آبشویی نمک ها به خوبی شسته نمی شوند.

راهکار دیگر اصلاح ساختمان خاک و تبدیل نمک­ ها است. در این روش حجم قابل توجهی ژیپس و گوگرد به خاک اضافه می­‌گردد. واکنش این عناصر با ذرات خاک در مجاورت رطوبت موجب بروز واکنش های تبدیلی و اصلاح خاک می شود. اما باید توجه نمود اصلاح خاک در حجم بالا و درصد زیاد شوری که نیازمند مخلوط کردن مقادیر زیادی گچ با خاک است، بسیار پر هزینه و زمان بر است و در عین حال نتایج چشمگیری دارد.

جهت مشاهده و خرید انواع کودهای با کیفیت با قیمت های متنوع کلیک نمایید. 

 

 

روش صحیح کاشت هم می‌­تواند در کنترل و استفاده بهینه از زمین شور کمک نماید. در روش کرتی باید زمین کاملاً تسطیح شود تا از بروز پشته های نمک جلوگیری شود و همچنین به جای کشت در تک ردیفی در قله پشته، باید کشت را به صورت دو ردیفی در دو سوی یک پشته که کمترین میزان املاح را دارد، انجام داد.

کشت گونه ­های مقاوم به شوری به خصوص گیاهان زراعی مانند چغندر قند، پنبه، ذرت و… در مقایسه با گیاهان چند ساله محصول مناسب­ تری در این گونه زمین­ ها به دست می­‌دهد. این روش با اینکه به اصلاح خاک شور کمک نمی­‌کند، اما در شرایطی که امکان تعدیل و تصحیح خاک شور وجود ندارد، می­تواند مؤثر واقع شود.

خاطر نشان کردن این موضوع ضروری است که استفاده از هرکدام از روش ­های فوق با توجه به میزان شوری خاک، بافت و ساختمان خاک، گیاهان بومی منطقه، منابع آبی در دسترس، اقلیم منطقه و در انتها منابع مالی موجود، نیاز به کارشناسی و سپس انتخاب دارد.

علاوه بر روش‌های ذکر شده در فوق، استفاده از بعضی کودها نیز می‌تواند در کنترل شوری مؤثر واقع شود. تحقیقات نشان داده است در خاک‌های سبک به دلیل فقر عناصری چون ازت، روی، پتاس و فسفر و اهمیت وافر این عناصر در کاهش تأثیرات شوری می‌بایست به عناصر فوق توجه خاص شود. به طور مثال مصرف پتاس به صورت سولفات نقش مهمی در متحمل کردن گیاه به شوری و کاهش اثرات شوری دارد. بنابراین با آزمون خاک درصورت نیاز به پتاسیم باید حتماً از نوع سولفات آن استفاده شود. همچنین بایستی از مصرف کودهای حاوی بر و کلرورپتاسیم در اراضی شور خودداری شود. توصیه می‌شود در هنگام مصرف کود ازت به صورت سرک در اراضی شور، مقدار مصرف کود در هر نوبت کاهش و در مقابل تعداد دفعات مصرف افزایش یابد تا از افزایش سریع فشار اسمزی در ناحیه ریشه خودداری شود. البته اگر میزان شوری در اراضی رو به افزایش باشد، بهتر است به جای مصرف خاکی کود ازته، به روش محلول‌پاشی و با غلظت‌های مختلف متناسب با مرحله رشد گیاه از آن بهره جست. مثلاً برای گیاه گندم در آذربایجان شرقی توصیه می‌شود که از محلول‌پاشی ازت با غلظتی به میزان پنج در هزار در مراحل پنجه‌زنی و یک درصد در مراحل ساقه رفتن و ظهور سنبله استفاده شود تا بتوان ضمن افزایش عملکرد، شاهد بهبود محسوس کیفیت گندم نیز بود.

در مناطق خشک، خاک‌ها معمولاً قلیایی و حاوی کربنات کلسیم آزاد با غلظت بالا هستند. در این حالت کود نیتریک اسید و اسید سولفوریک روش‌های سریعی برای کاهش یا به حداقل رساندن شوری و سودا در مناطق خشک هستند.

به کار بردن گوگرد ارگانیک نیز تأثیر مثبت بسیار زیادی در اصلاح شوری خاک دارد. افزودن گوگرد ارگانیک به خاک مورد نظر منجر به تولید اسید سولفوریک رقیق شده و در نتیجه از ph خاک مورد نظر کاسته شده و میزان شوری خاک کاهش پیدا می‌کند و حالت قلیایی خاک نیز به اسیدی تبدیل می‌گردد.

کودهای حاوی اسید هیومیک، اسید فولویک و مواد ارگانیک نیز از کودهای بسیار مؤثر در کنترل شوری است. با استفاده از این کودها، عوامل ایجاد شوری که عمدتاً پسماندهای کودی قبل هستند، تجزیه شده و جذب ریشه می‌شوند. با این کار نه تنها خاک اطراف ریشه اصلاح می‌شود بلکه قسمتی از احتیاجات کودی تأمین و خود ریشه‌زایی هم تقویت خواهد شد.

در صورت نیاز به مشاوره و جهت کسب اطلاعات بیشتر می توانید به سایت سناپالیز مراجعه کرده و با شماره 04133372034 تماس بگیرید. همچنین می‌توانید عکسی از کشت خود جهت دریافت مشاوره بیشتر به ما ارسال کنید.