چگونه زعفران بکاریم؟ آشنایی با روش های کشت زعفران

زعفران که به طلای سرخ معروف است، یکی از گیاهان معطری است که گرده آن مانند گرده دیگر گیاهان است اما از نظر خواص درمانی  و همچنین از لحاظ طعم و رنگ مطبوع کاملا با دیگر گیاهان متفاوت است.

نام علمی گیاه زعفران  Sativus Crocus است. این گیاه به خانواده زنبقیان تعلق داشته و یک گیاه چند ساله محسوب می شود. زعفران اغلب در مناطق غربی آسیا و جنوب اروپا رشد می کند.

یکی از اصلی ترین منطقه های کشت و پرورش زعفران، ایران است. با توجه به اینکه زعفران در گروه گیاهان گرمسیری قرار می گیرد، آب‌وهوای مناسب جهت پرورش آن مناطقی است که تابستانی گرم و خشک دارند و آب‌ و هوای آن‌ها در زمستان و پاییز، معتدل و ملایم باشد. این مناطق، مناطق استاندارد جهت کشت زعفران هستند. البته ممکن است که آب‌ و هوای گفته‌ شده در همه شرایط یکسان نباشد؛ یعنی ممکن است گیاه زعفران خود را با محیط ناسازگار تطبیق دهد و رشد خوبی در یک منطقه با شرایط غیراستاندارد داشته باشد.

 این گیاه پیاز کوچکی داشته و ارتفاع بخش هوایی آن بین 10 تا 30 سانتی متر است. بدنه گیاه زعفران شامل بخش گلبرگ، پیاز، ساقه، برگ، پرچم و کلاله می شود.

گلبرگ های گل زعفران 6 عدد است که به رنگ بنفش هستند. مهم ترین بخش گل زعفران که کاربرد تجاری دارد و ما آن را به عنوان زعفران می شناسیم، بخش کلاله گل است.

کلاله زعفران به رنگ قرمز و نارنجی دیده می شود و مصارف تغذیه ای بسیار زیادی دارد. علاوه بر مصارف تغذیه ای، زعفران خواص دارویی متعددی هم دارد.

کشت زعفران ارزش بالایی برای هر کشور دارد. بطوریکه با کشت زعفران ارزش افزوده بالا و سود بالایی از صادرات آن نصیب تولید کننده می شود.

امروزه کشورهای پیشرفته بدنبال این هستند که بتوانند زعفران را در کشورهای خود پرورش دهند و به این سود بالا دست یابند.

برای تهیه پیاز زعفران باید از اواسط خرداد ماه تا اواخر مرداد ماه اقدام  کنید. به طوری که وزن آن بالای ۱۵ گرم باشد. تهیه پیازچه ضعیف و سبک عملکرد تولید زعفران را بشدت پایین خواهد آورد. بعد از تهیه پیاز ها در خرداد ماه باید پیاز ها را در محیطی کاملا خنک و به دور از نور خورشید تا اوایل شهریور ماه نگهداری کرد به طوری که در این مدت نباید رطوبت به پیازچه برسد و همچنین دمای محیط پیازچه باید حداکثر بین ۲۳ تا ۲۷ درجه سانتی گراد بالای صفر باشد تا از رشد و شکستن خواب تابستانی آن جلوگیری شود.

کشت ردیفی اولین پیشنهاد برای کشت زعفران هست. چراکه تراکم پیاز زعفران، 3 تا 4 تن در هر هکتار است. در کشت ردیفی باید شیارهایی موازی با یکدیگر، با فاصله 40 سانتی‌متر و به عمق 25 الی 30 سانتی‌متر در زمین ایجاد کنید.

در این روش چاله‌هایی به عمق و عرض 15 الی 25 سانتی‌متر و با فاصله 25 الی 30 سانتی‌متر از یکدیگر در زمین حفر می‌شوند و در هر چاله هم 3 الی 15 پیاز (درحالی‌که نوک پیازها روبه‌بالا قرار گرفته است) کاشته می‌شود.

در کشت زعفران گلخانه ای مهم ترین عوامل نور، دما و رطوبت می باشد که همه آنها را باید کاملا تنظیم کنیم. نکته‌ی مهمی که بسیار حائز اهمیت است این است که هیچوقت نباید به صورت مستقیم با آب تماس داشته باشند و فقط از طریق رطوبت هوا، آب مورد نیاز خود را با استفاده از دستگاه های اتوماتیک رطوبت ساز تامین می‌کنیم.

کشت زعفران گلخانه ای در چند سال اخیر بخصوص در ایران رواج یافته است که بعضی از کشاورزان راندمان تولید سه کیلو زعفران خشک در هر یک تن پیاز زعفران را در سال‌های اولیه احداث گلخانه اعلام کردند.

روش گلخانه‌ای نسبت به کاشت سنتی بسیار مقرون به صرفه‌تر است. در این روش هزینه‌ها کاهش یافته و امکان برداشت بیشتر محصول فراهم است. کشورهایی که دچار کم‌آبی یا شرایط پیش‌بینی نشده آب‌ و هوایی هستند، معمولا از روش کاشت گلخانه‌ای زعفران استفاده می‌کنند.

روش هیدروپونیک یا آب کشت یکی از روش‌های کاشت گلخانه‌ای زعفران به شمار می‌رود که به معنای کار با آب است. در این روش، ریشه زعفران برخلاف روش سنتی در خاک نگهداری نمی‌شود، بلکه آن را در هوای بسیار مرطوب یا مواد جامد غیرخاکی که حافظ رطوبت هستند نگهداری می‌شود.
در روش هیدروپونیک یا آب کاشت زعفران، گیاه تغذیه بهتری داشته و به همین دلیل رشد بهتری را تجربه می‌کند. هرچقدر رشد گیاه بهتر باشد، محصول نهایی باکیفیت‌تر خواهد بود. به همین دلیل راندمان این نوع کشت گلخانه‌ای زعفران تا ۳۰ برابر بیشتر از کشت سنتی است.

در روش آیروپونیک یا هواکاشت زعفران، ریشه گیاه در هوا معلق مانده و با اسپری آب که شامل مواد معدنی و کود شیمیایی است تغذیه می‌شود. روش آیروپونیک در حقیقت روش باغبانی سرپوشیده محسوب می‌شود.

به دلیل آنکه در این روش گیاه زعفران در خاک کاشته نمی‌شود، هزینه‌های کاشت، کوددهی، شخم زدن و … بسیار کمتر شده و به راحتی و بدون نیاز به فضای خاصی می‌توان زعفران را کاشت.

از دیگر روش‌های کاشت زعفران، کاشت آن در خانه در باغچه یا گلدان است. برای کاشت زعفران در باغچه یا کاشت زعفران در گلدان، باید ابتدا پیاز زعفران تهیه کنید. این پیاز در مناطقی که آب‌ و هوای خشکی دارد، بهتر رشد می‌کند. سپس باید خاک باغچه یا گلدان خود را آماده کنید. باغچه یا گلدان شما باید خاک خشکی داشته و در مکانی قرار داشته باشد که نور مستقیم خورشید را دریافت کند. خاک نباید سفت باشد. اگر خاک سفت باشد باید آن را زیر و رو کنید. همچنین خاک باید بتواند به خوبی آب را به خود جذب کرده و آب در آن نباید باقی بماند.
پس از آماده کردن خاک، داخل آن را تا ۲۰ یا ۲۵ سانتی‌متر با مواد آلی کوددهی کنید. سپس باید پیاز را در خاک بکارید. زمان کاشت پیازها مانند روش سنتی است. اما با توجه به منطقه شما و شرایط آب‌ و هوایی‌تان می‌تواند متفاوت باشد. پیازها را باید به صورت ردیفی و با فاصله هفت سانتی‌متر از یکدیگر بکارید. پیاز را در عمقی بکارید که حداقل پنج سانتی‌متر خاک روی آن قرار بگیرد.

در نهایت پس از کاشت پیاز زعفران، مراقب حشرات موذی و آفت‌ها باشید تا به گل زعفران آسیبی نرسد. در فصل پاییز گل زعفران رشد می‌کند، به همین دلیل مرطوب نگه داشتن خاک اهمیت بسیاری دارد. هفته‌ای یک تا دو بار باید خاک را آبیاری کنید. خاک شما باید رطوبت کافی داشته باشد. پس از رویش گل‌های زعفران می‌توانید آن را برداشت کنید.

از بزرگترین مزیت های کشت گلخانه ای و هیدروپونیک استفاده از حداکثر فضا و سطح زیرکشت به سبب طبقاتی بودن و تراکم کشت بالاست که باعث شده است بتوان در روش کشت هیدروپونیک اگر مساحت زمین کشت شما بر فرض مثال ۳۰۰۰ متر مربع باشد، بتوانید به اندازه ی ۱۰۰۰۰ مترمربع از آن استفاده کنید و علاوه بر این افزایش سطح کشت میزان تولید نیز به طرز چشمگیری افزایش خواهد داشت که این میزان حدود ۷ برابر کشت معمولی است.

از مزایای کشت زعفران گلخانه ای میتوانیم به موارد زیر اشاره کنیم:

• کم هزینه بودن تولید نسبت به میزان برداشت
• تسهیل و کاهش ریسک برداشت زعفران
• کم آب بر بودن
• بالا بودن عیار زعفران تولیدی و بالا بودن کیفیت ظاهری زعفران
• کنترل رشد پیازچه ها توسط تنظیم نمودن رطوبت، دما و نور ورودی به محیط

عملیات برداشت زعفران حدودا 25 ـ 15 روز طول میکشد. مزرعه زعفران در سال اول محصول قابل توجهی نخواهد داد و فقط تعدادی از غده هایی که درشت بوده و ذخیره غذایی کافی داشته اند گل داده و تولید محصول می کند. معمولاً اواسط آبان ماه گل های بنفش رنگی در مزرعه ظاهر می شود و به محض پیدایش اولین گل برداشت آغاز شده و تقریبا سه هفته ادامه دارد.

موقعی که گل ها ظاهر می شوند، مزرعه زعفران خوش منظره، معطر و به رنگ ارغوانی یا بنفش خوش رنگی در می آید و یکی از زیباترین چشم اندازهای طبیعت را زمانی می توان دید که مزرعه زعفران به گل نشسته است؛ زیرا در آغاز سرما و خزان کلیه گیاهان که هیچ گلی در صحرا نیست گل می دهند.

کاشت زعفران به دو روش سنتی و مدرن انجام می‌شود. در روش مدرن که همان روش کاشت گلخانه‌ای زعفران است، راندمان تولید محصول بالاتر بوده و هزینه‌های آن نسبت به روش کاشت سنتی زعفران کمتر است، اما کیفیت در این روش پایین تر از روش سنتی می باشد.