تکنولوژی های نو
اصول پیوند صحیح درخت پسته
دسامبر
کاشت درخت پسته به عنوان یک محصول بسیار سود آور، همواره مورد توجه کشاورزان و باغداران بوده است. پس از کشت پسته کشاورزان باید در مدت زمان نسبتا طولانی منتظر ثمردهی درختان پسته باشند. نحوه کاشت، کوددهی، سم پاشی و رفع آفات در کنار پیوند درخت پسته می‌تواند در برداشت پسته مرغوب نقش مهمی را ایفا کند. در اینجا سعی داریم با پیوند نهال پسته بیشتر آشنا شویم و کلیه نکات مهم و ضروری در پیوند درخت پسته را مورد بحث و بررسی قرار دهیم.
بیوگرافی درخت پسته
پسته گیاهی است که از دیرباز درنقاط مختلف ایران مورد کشت و پرورش قرار می‌گرفته است. جنگلهای وحشی و خودروی پسته در ناحیه شمال شرقی ایران و نواحی هم مرز با ترکمنستان و افغانستان پیشینه‌ای باستانی دارد و تصور میرود که درخت پسته حدود 4-3 هزار سال قبل در ایران اهلی شده و مورد کشت و کار قرار گرفته است. باستان شناسان سبزوار و سرخس را از قدیمی ترین مناطق کشت پسته میدانند و سابقه کشت پسته در دامغان، سمنان و قزوین را به قرن هفتم هجری و در استان کرمان به قرن دوازدهم هجری نسبت میدهند. کشت پسته در سایر نقاط ایران سابقه 200-150 ساله دارد. هرودوت مورخ مشهور یونانی نیز در نوشته های خود اشاراتی به کشت پسته کرده، بنابراین درخت پسته در ایران سابقه تاریخی دارد.
انواع پیوند درخت پسته
برای قلمه زدن و پیوند درخت پسته، سه روش متداول وجود دارد. پیوند شکمی، پیوند لوله‌ای و پیوند اسکنه‌ای. برای موفقیت پیوند زدن باید شرایط محیطی، نزدیکی پایه و پیوند، حذف آفات و سایر عوامل موثر در رشد پسته رعایت شود.
پیوند شکمی
ابتدا پوست پایه را به شکل T برش داده و لبه پوست را جدا می کنیم. سپس پیوندک جوانه را با پوست جدا و داخل شکاف گذاشته و از بالا و پایین می بندیم. برای بریدن جوانه باید قسمتی از پوست همراه آن باشد و در داخل شکاف قرار گیرد. در مورد پیوند بر روی نهال ها باید به این نکته توجه کرد که اگر در مرداد و شهریور اقدام به پیوند نماییم، پس از پیوند عمل سربرداری شاخه را انجام نمی دهیم. این عمل برای جلوگیری از سرمازدگی صورت می گیرد. به همین منظور عمل سربرداری را در اوایل فروردین انجام می دهیم که به آن پیوند خواب یا زندانی می گویند. در درختانی مثل انجیر و فیکوس که دارای شیرابه می باشند باید حالت برش شکاف بر روی پایه و حالت فوق باشد تا شیرابه باعث خشک شدن جوانه نشود (این پیوند به شکل H هم می تواند انجام گیرد). در پیوند شکمی بعد از دو یا سه روز به دمبرگ دست می زنیم. اگر این دمبرگ افتاد نشان دهنده این است که پیوند ما گرفته است. در غیر این صورت پیوند نگرفته است.
پیوند لوله‌ای
در پیوند لوله‌ای پایه و پیوندک باید هم اندازه باشند و ضخامت یکسانی داشته باشند. به همین منظور ابتدا پوست پایه را جدا می کنیم (همانند پوست موز).
سپس بخشی را که دارای جوانه است برای پیوندک انتخاب و برش می دهیم و با چرخاندن توسط دست پوست را به طور کامل جدا کرده و این پوست را به پایه بدون پوست جایگزین می کنیم که در این حالت باید آن را ببندیم.
ولی اگر شکافی در پوست ایجاد نکنیم و پوست به صورت لوله ای جدا شود، نیازی به بستن آن نمی باشد.
پیوند اسکنه ای
در پیوند اسکنه‌ای ابتدا تنه یا شاخه های کلفت را کف بر می کنیم و در وسط آن شکافی ایجاد می کنیم که این عمل توسط اسکنه زن انجام می شود و پایه آماده پیوند می شود. سپس برای ایجاد پیوندک، شاخه ای را که دارای تعدادی جوانه است انتخاب کرده و آن را می بریم تا به چوب برسیم و از یک سمت با پوست باقی بماند. سپس آن را داخل شکاف گذاشته، به طوری که پوست پیوندک با پوست پایه در تماس باشد. در پایان باید به اطراف آن چسب پیوند یا گل مالیده شود. در پیوندهای جوانه بیشتر از پیوند شکمی و در پیوندهای شاخه بیشتر از پیوند اسکنه استفاده می شود.
نکات مهم در پیوند زنی پسته
در پیوند درخت پسته عناوین زیر مهمترین نکاتی هستند که باید مورد توجه قرار گیرند:
- برش صحیح و در زمان مناسب
- عدم کود دهی در سال پیوندزنی
- سایز مناسب شاخه (هم پایه و هم پیوندک)
- شناسایی افراد پیوند زن ماهر و متعهد
- انتخاب رقم مناسب (با توجه به شرایط آب و هوا و خاک منطقه) و دقت در ترکه نزدن از درختان پر آفت و قارچی
- یافتن جایگشت مناسب درخت نر (متناسب با آب و هوا، رقم ماده و درصد اشباع گرده در منطقه)
- انتخاب درخت مناسب نر بسته به نوع درخت ماده و آب و هوا (دیر گل، زود گل، متوسط گل) و تعداد مناسب آن در هر هکتار
- نگهداری ترکه در شرایط محیطی مناسب
- استرلیزه بودن ابزار آلات پیوند زنی
- درک صحیح از شرایط بالانس ریشه و تاج درخت و تصمیم مناسب جهت تعداد پیوند روی هر درخت
- سرجوش و پا جوش چینی پس از پیوند و آبیاری مناسب
- نگهداری ویژه از نهال تا دو سال پس از پیوند (در مقابل شکسته شدن توسط باد و ابزار آلات کشاورزی )
ابزارآلات
دقت کنید که:
هنگام برداشتن پوست از نهال پایه پوست آوند باید به گونه ای برداشته شود که آسیب یا خراش و تماسی با سطح آوند ایجاد نشود. هرگونه اثر نوک چاقوی پیوند زنی بر روی آوند چوبی باعث آسیب دیدگی شده و درصد موفقیت کاهش می یابد.
در پیوند به روش لوله‌ای دمای هوا نباید از گرمای مجاز (13 تا 32 درجه سانتی گرائد) بیشتر شود. در غیر اینصورت قبل از تشکیل شدن و تولید لایه زاینده، پیوندک خشک خواهد شد. به همین علت پیوند شکمی در مناطق با گرمای بیشتر به دلیل وجود مواد ذخیره بیشتر موفقتر از پیوند لوله ای خواهد بود. همچنین رشد پیوند به روش شکمی بیشتر از روش لوله ای میباشد.
جوانه پیوندک به عنوان عضوی بالغ از درختی بارده به محض جوش خوردن روی نهال پایه مدیریت رشد نهال را برعهده گرفته و از همان ابتدای رشد باعث توسعه ریشه نهال و قطر تنه به حد یک درخت بالغ میشود. به همین جهت در سالهای اولیه رشد پیوند، هرس انجام نمی شود تا با رشد عمودی نهال، توسعه ریشه هم به توازن حرکت شاخه ها انجام گردد.
عوامل تاثیرگذار در تشکیل بافت زاینده و موفقیت پیوند درخت پسته
حرارت اثر بسیار حساسی بر روی تشکیل بافت کالوس دارد. یعنی برای موفقیت در عمل پیوند و جوش خوردن باید پیوند در دمای مناسب قرار گیرد. بررسی های عملی انجام شده در کالیفرنیا بر روی درخت گردو چنین نشان می دهد که اگر محل پیوند را با ماده سفید رنگی بپوشانند، به علت انعکاس انرژی تابشی خورشید و جلوگیری از افزایش دما در محل پیوند، پیوند سریع تر التیام می یابد. همچنین با آزمایشات دیگر مشخص شده است که اگر پیوندک در جهت شمال و شرق پایه قرار گیرد، بهتر از استقرار آن در جهت جنوب و غرب است. شاید این مربوط به کاهش حرارت و وجود سایه بیشتر باشد. پس در انتخاب رنگ نخ پیوند باید دقت شود و بهتر است از رنگ های روشن مانند زرد یا سفید استفاده شده و از نخ های نایلونی تیره دوری جست.
سلول های پارانشیمی تشکیل دهنده بافت کالوسی دارای دیواره نازک و شکننده هستند و به طور کلی تحمل خشکی را نداشته و در خشکی از بین می روند. بنابراین درجه خشک شدن سلول ها با کاهش رطوبت هوا افزایش می یابد. از این رو برخی از متخصصین توصیه میکنند وجود رطوبت نسبی در حدود صد در صد (100%) برای پیوند و تشکیل بافت کالوس در بعضی از گونه ها بسیار مفید خواهد بود؛ پس لازم است درختان بارده پسته باغی که قرار است شاخه و ترکه های پیوندک را تامین کنند به خوبی آبیاری شوند تا رطوبت جوانه پیوندک حداکثر مقدار ممکن باشد.
تقسم سلول ها و رشد آنها توام با افزایش تنفس و تبعا اکسیژن مورد نیاز است. برحسب طبیعت گیاهان، مقدار نیاز به اکسیژن در هنگام پیوند در آنها متفاوت است. بنابراین کمبود اکسیژن می تواند یک عامل محدود کننده در تشکیل کالوس باشد؛ به همین دلیل است که نباید محیط پیوند را خفه کرد. پس لازم است بعد از اطمینان از تشکیل لایه زاینده، نخ پیوند باز شود تا محل اتصال لایه زاینده با حجم بیشتری ترمیم شود.
وجود نور در تشکیل کالوس عامل محدود کننده است. به طورکلی اثر نور در تشکیل کالوس نیز مانند سایر عوامل بسته به گیاهان مختلف متفاوت است. نخ پیوند علاوه بر نگهداشتن پیوندک، وظیفه جلوگیری از عبور نور به محل پیوند را نیز دارد. پس لازم است چندین لایه نخ بندی صورت گیرد تا نفوذ نور به داخل محل پیوند کمتر شود.
توجه: دادن کودهای npk یا هر نوع کود ازته قبل از پیوند زدن باعث افزایش و فوران شیره نباتی به میزان زیاد در آوند نهال شده و جوش خوردن پیوند غیر ممکن می شود. به همین دلیل کوددهی باید در سال قبل از پیوند انجام شود .
آبیاری
آبیاری قبل از پیوند معمولا بین 7 تا 15 روز به دلیل تفاوت در بافت خاک ها و خشکی هوای منطقه متغیر بوده و یک قانون عمومی ندارد (معمولا میزان ماندگاری رطوبت در زمین تعیین کننده است نه تعداد روز). درباره آبیاری بعد از پیوند باید عنوان کرد که از روز انجام پیوند حداقل 7-14روز باید بگذرد تا گرفتن یا نگرفتن پیوند مشخص شود.
بعد از این زمان آبیاری متوسط انجام می شود. لطمه ای که آبیاری نابجا به مرحله ایجاد لایه زاینده بین سطوح تماس میزند، از لطمه تبخیر و خشک شدن پیوندک در اثر گرما و نور آفتاب به مراتب بیشتر است .
جوش نخوردن پیوند درخت پسته وعلت های ساده آن
یکی از علل جوش نخوردن پیوند درخت پسته ایجاد فاصله به دلیل قرار گرفتن هوا (به علت محکم نبستن پیوندک) یا شیره درخت مابین سطح تماس پیوندک و آوند پایه است. اگر علت آن شیره نهال باشد، باید در زمان آبیاری نهال و تقسیم تعداد پیوند به تناسب قدرت درخت باید تجدید نظر شود. بعد از بازدید از پیوندک های جوش نخورده و بازرسی آنها بیشترین آمار ناموفق بودن پیوندک ها به دلیل شیره نباتی بود. برای جلوگیری از این پدیده باید فاصله اخرین ابیاری قبل پیوند را زیاد نمود. اگر آبیاری انجام نشود و یا کم انجام شود و یا برعکس زیاد انجام شود هر دو می تواند جوش خوردن را مختل کند.
تجربه نشان داده است نهال های پسته ای که از 7 تا 15 روز قبل از پیوند آبیاری شده بودند. حتی با وجود این فاصله زمانی در آبیاری باز هم مقداری شیره نباتی در اطراف پیوندک آنها مشاهده شده ولی به دلیل کم بودن شدت آن در ایجاد و تشکیل لایه زاینده مانعی ایجاد نکرد.
باید در زمان ایجاد شکاف در پوسته آوند نهال پسته دقت گردد که ابتدا تیغه چاقوی پیوند زنی به طوری مایل روی آوند قرار داده شده تا از ایجاد خط بر روی آوند چوب جلوگیری شود و یا مقداری از پوست تراشیده شود و بعد با حرکت دادن پیوندک از بالاروی آن، پوسته نیمه تراشیده شده به وسیله خود پیوندک و حرکت دادن آن شکافته شده و به این ترتیب سطح آوند چوب بدون آسیب و خراش مانده و خطای پیوند صفر می گردد.
گرمی هوا و تبخیر شدن رطوبت ذخیره در جوانه پیوندک نیز از جمله عواملی است که مانع از جوش خوردن پیوند می شود.
میزان آمادگی نهال پایه در ساخت سلولهای ترمیمی یا پارانشیم در هر منطقه ای با توجه به دمای هوا و قدرت نهال تفاوت دارد. . پارانشیم ها در التیام زخم ها، ترمیم اندام ها و جوش خوردن پیوندها شرکت دارند و اکثر فعالیت های متابولیکی گیاه توسط سلول های پارانشیمی گیاه انجام میشود. معمولا بیشترین ساخت و ساز این نوع سلول ها در خرداد ماه و مرداد ماه بوده که با جوش خوردن پیوند در این ماه هاهم رابطه مستقیم دارد. همچنین پیوندک رسیده و دارای ذخیره غذایی قوی نیز در موفقیت پیوند موثر است.
دقت نمایید که برگ درخت پسته یکی از مهمترین و عامل اصلی غذاسازی درخت پسته و در نتیجه تولید یک پیوندک قوی می باشد. محلولپاشی های غیرضروری امکان آسیب دیدن برگ را فراهم میکند. گاها حتی برگ درخت آسیب میبیند ولی علایم آن را نشان نمیدهد. به همین جهت تا ممکن است برای تقویت نهال از محلولپاشی برگ با NPK خودداری نمایید.
ضعف نهال پایه و کم سن بودن نهال (زیر 4 سال) نیز باعث می شود که ژنتیک نهال پایه، پیوندک را قبول نکند.
