تکنولوژی های نو
شوری خاک چیست و چگونه می‌توانیم شوری خاک را اصلاح کنیم؟
دسامبر
به میزان نمک موجود در خاک شوری خاک می گویند. میزان شوری را می‌توان با دستگاه های مخصوص اندازه‌گیری و تخمین زد. چنین مشکلی اکثرا در مناطق خشک مشاهده می شود. البته خاک های نمکی در مناطق مرطوب و ساحلی هم وجود دارد. برخی خاک ها نیز به دلیل اینکه باغداران با روش هایی غیر اصولی آبیاری می‌کنند، باعث ایجاد مشکل اساسی و جدی برای خاک می‌شوند. شور شدن خاک یک عامل مهم در از بین رفتن بهره وری خاک های زیر کشت است. اگرچه حساب کردن دقیق دشوار است، اما تخمین زده می شود که حدود ۲۰٪ (۴۵ میلیون هکتار) از زمین های آبیاری تحت تاثیر نمک می باشد.
شوری خاک بر رشد گیاهان تاثیر مستقیم و غیر مستقیم دارد. در مواردی موجب می شود گیاه به آبیاری بیشتری نیاز داشته باشد و در مواردی موجب می شود نفوذ پذیری خاک به شدت کاهش یابد. در کل می توان گفت شوری خاک خود مانع بستر رشد مناسب درختان یا گیاهان خواهد شد.
وضعیت شوری خاک در ایران
با توجه به وضعیت آب و هوای کشور و وجود خشکسالی، خاک‌های اکثر مناطق کشور حالتی قلیایی، سدیمی و شور پیدا کرده اند و در ضمن افزودن کودهای مختلف حیوانی به زمین‌ها و مزارع نیز در شور شدن خاک بی تاثیر نیستند. خاک کشاورزی و کیفیت آن عامل اصلی ضرر، زیان یا سود آن به حساب می آید. آنچه باید بدانید این است که به صورت طبیعی میزان کنترل شده و مورد نیاز از نمک در خاک وجود دارد و خاکی که هیچ درصدی از نمک در آن وجود نداشته باشد بسیار کم است. زمین های کشاورزی و باغداری که شور به حساب می آیند، با مواد مختلفی به این شکل در آمده اند.
به طور کلی این خاک ها یا با نمک های آلی به حالت نامتعادل در آمده اند یا با مصرف بیش از حد کودها و عناصر مختلف مانند سدیم، کلسیم، پتاسیم، منیزیم، کلریدها، نیترات ها، سولفات ها، بی کربنات ها و کربنات ها. نمکی که در این خاک ها موجود است از نوع خوراکی، گچ، سولفات منیزیم، کلرید پتاسیم، سولفات سدیم می‌باشد.
تاثیر کوددهی بر شوری خاک
کوددهی محصول یکی از منابع شور شدن خاک است. برای کاهش این تأثیر منفی ویژگی های کود، روش مصرف کود، کیفیت آب آبیاری و برنامه ریزی کوددهی و غیره باید در نظر گرفته شود. از مصرف مواد مغذی بیش از حد و با خلوص بالا، بدون کلرید، وکودهای شور باید خودداری شود. کود دهی و استفاده مکرر از میزان کود باعث می شود که میزان مواد مغذی را متناسب با نیاز گیاه تنظیم کند. نرخ تأمین مواد مغذی باید نرخ جذب عناصر غذایی و تبخیر و تعرق و کیفیت آب آبیاری را در نظر بگیرد.
شوری چگونه به گیاه ضرر می‌رساند؟
شوری جذب آب از طریق ریشه را کم می کند، باعث کاهش روند رشد گیاهان می شود، رشد ریشه را نیز متوقف می کند. باعث کم شدن مقاومت گیاهان در برابر بیماری ها و هجوم آفات می شود. باعث فرسایش بافت خاک می شود. نیاز به آبیاری را در درختان و گیاهان افزایش می دهد.
خاک کشاورزی را می توان بر حسب میزان نمک موجود در آن درجه بندی کرد. این کار باعث می شود بتوان هنگام کاشت نوع محصول یا نحوه درمان شوری خاک بهترین تصمیم را گرفت. این درجه بندی عبارت است از:
میزان نمک موجود در این خاک ها صفر است.
میزان نمک موجود به اندازه ای است که برای رشد برخی از گیاهان مضر ولی برای برخی دیگر مفید است.
میزان نمک موجود در خاک تقریبا زیاد است و برای رشد گیاهانی که به خاک های شور مقاوم هستند نیز باید کودهای مخصوص استفاده کرد.
نمک موجود در خاک بسیار زیاد است و برای کاشت محصول حتما باید آن را با روش های مختلف مانند مصرف کودها اصلاح کرد.
آنچه به عنوان درجه بندی شوری خاک خواندیم می تواند راهنمای خوبی برای کشاورزان و باغداران باشد تا بدانند چه گیاهی را در زمین خود بکارند و چه زمانی و به چه طریقی نسبت به اصلاح خاک اقدام کنند. چرا که بسیاری از گیاهان به خاک قلیایی برای رشد خود نیاز دارند. علاوه بر این اگر به سرعت نسبت به اصلاح آن اقدام نکنند، بافت خاک به طور کلی از بین می روند و فرصت اصلاح آن وجود ندارد. هنگامی که خاک در درجه اول و دوم است می توان در حین اصلاح، گیاهانی را که به نمک موجود در خاک کمتر حساس هستند نیز کشت کرد.
علائم شوری خاک و نحوه تشخیص آن
- سوختن گل های درختان و گیاهان
- خشک شدن و سوختن حاشیه برگ ها و ساقه گیاهان
- رنگ پریدگی برگ ها و میوه ها در اثر کمبود کلروفیل
- توقف رشد، جوانه زنی و میوه دهی در گیاهان
- رشد نامتعارف و طولی گیاهان با ساقه های باریک و بی جان
چند راهکار مهم برای کاهش شوری خاک
مدیریت صحیح آبیاری
سیستم آبیاری مناسب خود عامل مهمی در رفع شوری خاک به شمار می آید که کشاورز بایستی در این مورد کوتاهی نکرده و به صورت منظم آبیاری را انجام دهد. به عنوان مثال وقتی خاک دچار تشنگی نشده و فواصل دوره آبیاری منظم باشد، میزان تبخیر از سطح خاک کاهش یافته و رطوبت خاک بهتر حفظ می گردد در نتیجه نمک از بخش های پایینی خاک به سمت ریشه منتقل نخواهد شد.
جهت آشنایی با انواع سیستم های آبیاری می‌توانید روی مطالب زیر کلیک نمایید.
تاثیر آبشویی بر رفع شوری خاک
یکی از مهمترین روش‌های از بین بردن شوری خاک آبشویی می‌باشد. با استفاده از این روش نمک‌های اضافی محلولی که در خاک وجود دارد کاملا شستشو داده شده و از خاک خارج می‌شوند. البته از آبیاری بیش از حد و غیر اصولی خودداری کنید مگر آنکه بخواهید مقادیر بالای نمک را آبشویی کنید.
تاثیر گوگرد بر رفع شوری خاک
افزودن گوگرد به خاک های شور تاثیر مثبت زیادی دارد و می توان آن را از عوامل اصلی اصلاح کننده خاک شور به شمار آورد؛ زیرا تحت شرایط دمایی و آب و هوایی، از طریق انجام واکنش اقدام به تولید اسید سولفوریک می کند که در نتیجه از پی اچ خاک کاسته می شود.
کاری که برای خاک های آهکی برای رفع شوری خاک بایستی انجام داد، آزاد سازی عنصر کلسیم و حل شدن آهک می باشد که طی افزودن گوگرد به خاک و انجام واکنش شیمیایی بین گوگرد و یون سولفات، اسید سولفوریک حاصل می گردد. این اسید با آهک واکنش داده و گچ حاصل می گردد. از آن سو کلسیم آزاد شده به سدیم متصل شده و ماده حاصل طی آبیاری از خاک خارج شده و میزان سدیم خاک بسیار کاهش می یابد.
اصلاح کننده ها
اصلاح کننده ها
اصلاح کننده ها
به کار بردن گوگرد ارگانیک تاثیر مثبت بسیار زیادی در اصلاح شوری خاک ایجاد می‌نماید؛ چرا که گوگرد ارگانیک دارای عنصر گوگرد بوده و در عین حال از گوگرد محلول سولفات گوگرد قابل جذب کلسیم محلول و قابل جذب مواد آلی ارگانیک، منگنز، منیزیم، آهن، فسفر، سولفید گوگرد و … بهره می برد و در نتیجه می‌تواند شرایط غذایی لازم را برای خاک مورد نظر ایجاد نماید.
همچنین افزودن گوگرد ارگانیک به خاک مورد نظر با توجه به عواملی مثلا آب و دما و هوا، باعث می‌شود که ph خاک مورد نظر کاهش پیدا کرده و در نتیجه میزان شوری خاک کاهش پیدا کرده و حالت قلیایی خاک نیز به اسیدی تبدیل می گردد. همچنین بسیاری از بیماری های قارچی در خاک ها و مزارع مختلف رفع شده و از بین می رود.
البته استفاده از گوگرد ارگانیک برای زمین هایی که حالت اسیدی دارند پیشنهاد نمی شود.
پرورش محصولات مقاوم به شوری خاک
بسیاری از گیاهان هستند که مقاوم به شرایط مختلف مانند گرما و سرمای زیاد، خاک قلیایی یا اسیدی یا کم آبی هستند. در این میان نیز دسته ای از درختان و گیاهان در خاک های شور مقاومت می کنند و به رشد خود ادامه می دهند. به طور مثال شوری خاک برای پسته قابل تحمل است. اما اگر مقدار آن زیاد شود درخت پسته می خشکد. برخی دیگر از این گیاهان که برای کاشت در این خاک ها مناسب هستند عبارت است از: چغندر، درت خوشه ای، جو، یونجه، شبدر و پنبه.
کود اسید هیومیک برای رفع شوری خاک
با توجه به اینکه شوری خاک انواع کشت در فضای باز، گلخانه و باغی را تحت تاثیر قرار می دهد، مصرف اسید هیومیک یکی از راه حل های بسیار موثر در رفع چالش شوری خاک به شمار می آید که به طور تضمینی به اصلاح خاک و کاهش غلظت نمک آن می پردازد. کود اسید هیومیک یک راهکار بسیار اقتصادی و هوشمندانه برای مقابله با شوری خاک است.
